Vodič kroz Arad, Rumunija - šta posjetiti?

Kada su putovanja i upoznavanje drugih država ono što vas ispunjava i usrećuje, a životne okolnosti se poslože tako da niste u mogućnosti da putujete u mjeri i na način na koji biste željeli, preostaje vam samo da napravite kompromis i uklopite se sa svojim trenutnim mogućnostima. Mene je, kao i većinu ljudi koji čitaju ovaj tekst zadesila nesreća da živim u disfunkcionalnoj državi i da radim posao koji mi onemogućava da imam godišnji odmor, tako da sam prinuđen da koristim svaki praznik i neradan dan kako bih mogao negdje otputovati. Tako sam se ujedno i specijalizovao za vikend izlete i kratka putovanja, ne bih li uspio barem djelimično zadovoljiti svoje želje. Sreća u nesreći je što živim u gradu koji je dobro geografski pozicioniran, što mi omogućuje da u relativno kratkom roku stignem na dosta različitih strana. Ispucavši većinu ideja iz okruženja, preostalo mi je još svega nekolicina potencijalno interesantnih gradova, a jedan od njih je upravo rumunski Arad.

Bulevar revolucije u Aradu

Više puta sam spomenuo da mi je Rumunija, uz Maltu, omiljena evropska država i da mi je želja napraviti veliko proputovanje kroz nju kako bih upoznao sve njene znamenitosti. Nažalost, nije izgledno da ću u skorije vrijeme moći da je obiđem na taj način, te sam stoga odlučio da kartu Rumunije složim jednim po jednim djelićem slagalice. Nakon upoznavanja Temišvara i dobrog dijela Transilvanije, red je došao na Arad, grad smješten na zapadu države, na granici rumunskih istorijskih pokrajina Krišane i Banata. Sa populacijom od 159 hiljada stanovnika, Arad je tek dvanaesti po veličini grad u Rumuniji, ali budući da čini prometnu poveznicu sa Mađarskom i zapadnom Evropom, to je pogodovalo njegovom privrednom razvoju.

Ulice Arada sa dotrajalim fasadama

Put do Arada je vodio od Novog Sada, preko Kikinde, te malog i slabo prometnog graničnog prelaza Nakovo – Lunga. Rumunima se nigdje nije žurilo, pa su na granici pomalo i otezali, pregledavši nam gepek i zadnje sjedište. Kupili smo vinjetu u maloj bijeloj kućici nakon granice i nastavili put kroz siromašna rumunska sela, kakva sam i ranije viđao na putu do Temišvara. Pred nama su iskrsavale prizemne kućice, oguljenih drečavih fasada, a nakrivljene drvene bandere sa kablovima koji su mahnito poskakivali na vjetru su prijetile da se svakog trena izvale iz zemlje i popadaju kao domine. 

Arhitektura Arada

Nekolicina industrijskih objekata i nešto bolji putevi bili su prva naznaka da se približavamo gradu. Ubrzo smo stigli u Arad, a nizovi prizemnih kuća i poneka zgrada iz komunističke ere u kombinaciji sa sivim oblacima odavali su prilično sumoran utisak. Rezervisali smo apartman Boul Rosu Residence, koji je izgledom, higijenom, cijenom i ljubaznošću domaćina nadmašio sva naša očekivanja.

Park Copiilor u Aradu

Sumorno nebo i jak vjetar su ozbiljno prijetili da mi upropaste ugođaj i kvalitet fotografisanja, ali sam nastojao da zadržim što bolje raspoloženje, jer ko zna da li će me put ponovo nanijeti ovamo. Već u prvoj ulici smo se susreli sa nizom prelijepih stambenih zgrada podignutim u stilu eklektike, neoklasike i bečke secesije, čije su fasade uglavnom dotrajale, što je činilo da grad izgleda zapuštenije i depresivnije. 

Palata kulture u Aradu

Jedna od prvih znamenitosti na koje sam naišao jeste Palata kulture sagrađena početkom 20. vijeka u kombinaciji više stilova, čija je restauracija nedavno završena. Iako važi za jednu od najljepših građevina u Aradu, plato oko same zgrade je bio potpuno razrovan i pun građevinskog materijala i smeća, što je kvarilo kompletan utisak i činilo je nefotogeničnom. Odmah pored se nalaze i dva interesantna parka, koji još uvijek nisu bili ozelenili, ali vjerujem da tokom lijepog vremena predstavljaju pravu malu oazu za građane Arada.

Gradska kuća u Aradu

S druge strane parka se nalazi zgrada suda, ali mi smo se zaputili u suprotnom pravcu, te ubrzo izbili na centralnu gradsku tačku, koju čini administrativna palata omeđena sa nekoliko atraktivnih palata. Sa razvojem Arada u 19. vijeku javila se i potreba izgradnje nove gradske kuće, koja bi bila bliže novoj gradskoj jezgri. Unajmljen je arhitekta iz Budimpešte, ali realizacija projekta nije bila izvodljiva iz finansijskih razloga, tako da je drugi arhitekta redukovao pojedine elemente plana, te je gradska kuća podignuta u stilu flamanske renesanse sa 54 m visokim centralnim tornjem koji krasi satni mehanizam donesen iz Švicarske. Svoju jednostavnu ornamentiku nadoknađuje gabaritom, koji je čini dominantnim objektom u okruženju.

Gradska kuća u Aradu

Ispred gradske kuće nalazi se veliki trg na kome se održavaju značajni javni događaji. Tokom moje posjete u toku je bio mini uskršnji sajam sa štandovima na kojima su se prodavali suveniri, rukotvorine i tradicionalna slana i slatka jela. Gradska kuća, kao i većina drugih znamenitosti Arada nalazi se duž Bulevara revolucije, pa smo ga odlučili postepeno obići. Među prvima mi je pažnju privukla rimokatolička crkva posvećena Sv. Antunu Padovanskom. Izgrađena je 1904. godine u stilu renesanse, a ono što je naročito interesantno jeste način na koji je inkorporirana u stambeno-poslovnu zgradu, pa imate osjećaj da se u sklopu crkve nalaze i butici i stanovi. 

Crkva Sv. Antuna Padovanskog

Unutrašnjost crkve je jako lijepo uređena, pa preporučujem da uđete unutra ukoliko bude otvorena. Iako većinu stanovnika Arada čine pravoslavci (72.7%), postoji i određan procenat drugih hrišćanskih konfesija, pa je tako katolika 12.1%, dok ostatak čine pripadnici baptističke, pentekostne, reformisane i grkokatoličke crkve. Nekada je u Aradu postojala i jevrejska zajednica, o čemu svjedoče jevrejsko groblje i sinagoga koja me se sa arhitektonskog aspekta nije dojmila, pa je nisam stavio na „must see“ listu.

Unutrašnjost Crkve Sv. Antuna Padovanskog

Odmah pored crkve smjestilo se i pozorište Ioan Slavici, sagrađeno 1874. godine u neoklasičnom stilu. Ime je dobilo po rumunskom piscu porijeklom iz Arada. U neposrednoj blizini pozorišta se nalazi veći broj restorana brze hrane u kojima se prodaju kebab, pizze, tjestenina i palačinci. Moja preporuka je Kebab house u ulici Ujedinjenja (rum. Strada Unirii). Ono što trebate imati na umu i u što sam se ja lično uvjerio jeste da Arad i pored svih zanimljivih građevina, nije turistički grad i ne razvija se u tom pravcu. To se ponajviše vidi u tome što lokalci jako slabo govore engleski, pa sam upravo u tom restoranu brze hrane imao debelih poteškoća da objasnim radniku šta želim. 

Klasično pozorište u Aradu

Na moju sreću jedna djevojka koja je takođe čekala hranu se ponudila da nam pomogne, pa je služila kao prevodilac. Ipak, mučenje se isplatilo jer je kebab u lepinici koju peku na licu mjesta bio preukusan. Cijena mu je 11 rumunskih leja (2,35 eura). Ni na drugim mjestima nisam prošao mnogo bolje sa engleskim, ali je nemušti jezik uz gestikulaciju rukama odradio svoje. Ponuda suvenira je takođe veoma slaba, eventualno možete pronaći nešto u knjižarama na Bulevaru Revolucija, jer klasičnih suvenirnica nema.

Zanimljiva arhitektura Arada

Iza pozorišta se nalazi Trg Avram Iancu, koji je oivičen stambenim zgradama zanimljive arhitekture. S obzirom da je tu ujedno i kraj bulevara, okrenuli smo se na drugu stranu, kako bismo obišli i njegovu drugu stranu koja se prostire od gradske kuće pa sve do iza parka Caius Iacob. Pored palata Cenad i Neumann podignutih tokom  posljednje decenije 19. vijeka u stilu eklektike, ovaj dio bulevara krasi i Crvena crkva (rum. Biserica Rosie). 

Crvena crkva u Aradu noću

Ova evangelistička crkva je podignuta u neogotičkom stilu, a ime je dobila po crvenoj cigli od koje je izgrađena. Šetnju smo nastavili do kraja bulevara, čijim bi se neformalnim završetkom mogla smatrati pravoslavna Katedrala Sv. Trojice. Izgradnja je započela 1991. godine, a iako su vanjski radovi završeni, unutrašnjost se još uvijek uređuje. Raskošan oltar i oslikani dijelovi crkve obećavaju impresivan utisak po zaključenju radova.

Pravoslavna katedrala Sv. Trojice

  

Noć je donijela u Arad potpuno drugačije ozračje. Ulice su bile poprilično puste, što meni lično nije smetalo jer nisam ljubitelj gužve i buke. Grad je utonuo u hibernaciju, a iz tame su blistale jedino znamenite građevine osvijetljene reflektorima. Mrak je sakrio ono sumorno i oronulo, a svjetla su naglasila svu ljepotu grada, tako da mi se Arad noću mnogo više dopao. Čak se i vjetar primiro, pa je šetnja bila i više nego ugodna. Rumuni su već odavno bili u svojim kućama spremajući se za radni ponedjeljak, a mi smo imali grad samo za sebe.

Klasično pozorište noću

Sutradan je osvanulo sunčano jutro, što je bila ujedno i prilika za popravni ispit iz fotografisanja, ali i obilazak zanimljivih mjesta izvan strogog centra. Prvi na redu je bio Park pomirenja, memorijalni park u kome se nalaze Kip slobode i Trijumfalna kapija. Kip slobode je spomenik podignut 1890. godine u čast 13 mađarskih generala koji su zbog pobune smaknuti od strane austrijske vojske. Nisu svi generali bili etnički Mađari, ali Arad je u to vrijeme bio dio Ugarskog kraljevstva i oni su se borili za slobodu Mađarske. Gradska uprava je 1919. godine sklonila kip, da bi nakon 85 godina bio ponovo vraćen na svoje mjesto.

Gradska kuća u Aradu noću

Nasuprot Kipu slobode nalazi se Trijumfalna kapija podignuta 2004. godine u znak sjećanja na heroje koji su se 1848/9. tokom Rumunske revolucije borili protiv Mađara. Dva oprečna spomenika ukazuju na konstantnu borbu za nezavisnost, ali park svojim nazivom ipak poziva na pomirenje. Nedaleko od parka se nalazi i zanimljiv vodotoranj iz 19. vijeka, koji svojim atraktivnim izgledom upotpunjuje sliku Arada. Zadržavši se u parku duže nego što sam planirao, bilo je vrijeme da polako krenem nazad. Usput sam naišao i na pravoslavnu katedralu posvećenu Jovanu Krstitelju, sagrađenu u baroknom stilu pred kraj 19. vijeka. Odmah pored katedrale se nalazi i gradska pijaca na kojoj se uglavnom prodaju poljoprivredni proizvodi.

Park pomirenja sa kipom slobode i trijumfalnom kapijom

Među posljednjim odredištima u Aradu nam je bila tamošnja tvrđava sagrađena u 18. vijeku na lijevoj obali rijeke Moriš koja protiče kroz grad. Tvrđava se sastoji iz višestrukih prstenova zvjezdastog oblika i veoma je interesantna za posmatranje iz vazduha. Tokom Prvog svjetskog rata hiljade srpskih vojnika i civila iz Bosne i Hercegovine bilo je u pritvoru u improvizovanom kampu izvan utvrde. Od ukupnog broja zatvorenika 4.317 je umrlo od tifusa i zlostavljanja, a pokopani su u masovnoj grobnici na groblju Pomenirea. Na ulazu u tvrđavu se nalazi spomen plaketa u njihovu čast. 

Vodotoranj i Kip slobode u Aradu

Vjerovatno najpoznatiji zatvorenik je bio Gavrilo Princip, poznat po atentatu na austrougarskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju, što je bio i povod za početak Prvog svjetskog rata. Budući da se nisam dobro informisao prije puta, po dolasku sam shvatio da se u njoj danas nalazi vojna baza, te mi je jedan od ljubaznih vojnika potvrdio ono što sam i sam naizgled zaključio – civilima pristup tvrđavi nije dozvoljen. U povratku smo naišli na još nekoliko zanimljivih građevina u širem centru, poput nacionalnog univerziteta Moise Nicoara.

Jedan od mostova preko rijeke Moriš

Zadržali bismo se još i duže u gradu, ali morali smo da se odjavimo iz smještaja, te smo stoga bili prinuđeni da ubrzamo sve aktivnosti. Nakon što su nas ljubazni domaćini ispratili, ponudivši nam kafu i kroasane koje smo nažalost morali odbiti, bilo je vrijeme za nastavak putovanja ka Temišvaru. Vjerujem da mnoge zanima komparacija Arada i Temišvara, pa ću napisati koju riječ i o tome. Temišvar je znatno veći grad od Arada i znatno više orijentisan ka turizmu. U Temišvaru se aktivno radi na obnovi dotrajalih fasada u centru, postoji turistički info centar i suvenirnica sa bogatom ponudom, a engleski će vam biti od koristi. S druge strane, Arad je više industrijski grad čiji stanovnici još uvijek nisu prepoznali njegov turistički potencijal, iako on neosporno postoji.

Park Mihai Emanescu i zgrada suda u pozadini

Posljednje mjesto koje smo odlučili posjetiti u Aradu jeste željeznička stanica, koja se nalazi nešto dalje od centra. Spakovali smo stvari i zapustili se automobilom do tamo, vozeći se kroz cijeli grad. Usput smo prošli i pokraj Srpske pravoslavne crkve. U Aradu je nekada živjela brojna srpska populacija, a razlog tome je bila činjenica da je rijeka Moriš nakon Karlovačkog mira 1699. godine postala granica između Habsburškog i Osmanskog carstva, a Arad centar graničnih trupa u kojima su mahom služili Srbi. 

Nacionalni univerzitet Moise Nicoara

Nakon što su u 18. vijeku rasformirani vojni odredi, Srbi su se uglavnom raselili po Rusiji i okolini, tako da ih je danas u Aradu svega nekoliko stotina. Najpoznatiji tamošnji Srbin je svakako bio Sava Tekelija, prvi sprski doktor prava, te kulturni i politički aktivista koji se borio za srpski jezik i pravopis. Sahranjen je u Crkvi Sv. Petra i Pavla u Aradu koju je izgradio njegov pradjed Jovan. Uskoro smo stigli do željezničke stanice u Aradu, druge po veličini i jedne od najprometnijih u zapadnoj Rumuniji. Postoji od 1858. godine, a povezana je sa Budimpeštom, Bečom, Minhenom, Venecijom i drugim evropskim gradovima.

Željeznička stanica u Aradu

Zgrada željezničke stanice je izuzetno fotogenična, a sliku upotpunjuju svježe obojena lokomotiva postavljena kao eksponat i brojni golubovi koji nadleću plato ispred željezničke stanice, povremeno se zaustavljajući na njemu. U neposrednoj blizini stanice se nalazi i veliki tržni centar Atrium u koji nismo svraćali, pošto smo željeli što prije stići u Temišvar kako bismo iskoristili lijepo vrijeme tog dana. Arad sam napustio zadovoljan onim što sam  tamo vidio i sretan što sam dodatno upotpunio sliku meni veoma drage Rumunije. Ukoliko ste u dilemi da li da posjetite ovaj grad, imate moje tople preporuke jer je idealan za vikend izlet i neće finansijski mnogo opteretiti vaš budžet, tako da ne postoji nijedan izgovor zašto ne otići u Arad.