Vodič kroz Livno, Bosna i Hercegovina - šta posjetiti?

Misija boljeg upoznavanja vlastite zemlje me je nakon Travnika dovela u Livno, hercegovački gradić u kojem sam planirao prenoćiti, prije nego što nastavim put ka Splitu. Prije dolaska u Livno, imao sam tek nekoliko šturih informacija o gradu i skoro nikakva očekivanja, ali sam naposlijetku ostao prijatno iznenađen. Livno, u ranijim vremenskim epohama poznato i kao Hlivno ili Hlijevno, smješteno je na jugozapadu Bosne i Hercegovine. Iako područje cjelokupne opštine naseljava pretežno hrvatsko stanovništvo, u samom gradu su do 1991. godine relativnu većinu činili Bošnjaci, čiji je broj nakon posljednjeg rata smanjen. Srpsko stanovništvo koje je do rata živjelo na području opštine Livno se skoro u potpunosti raselilo. Bogomolje različitih vjerskih konfesija su jedini preostali svjedok nekadašnje multikulturalnosti Livna, što je i bio glavni razlog zbog kojeg sam odlučio da se baš ovdje zaustavim. Umjesto klasičnog putopisa, odlučio sam da ovaj put napravim listu 10 atrakcija koje ne smijete propustiti ako vas put nanese u ove krajeve.

1. Dukatareva džamija sa sahat kulom

Džamija Hadži Ahmeta Dukatara, poznata i kao Dukatareva ili Glavica džamija, bila je presudni motiv u izboru Livna kao mjesta prenoćišta. Ova džamija važi za jedan od najznačajnijih simbola grada, a sagrađena je na prirodnoj glavici, odnosno uzvisini koja se naglo spušta ka izvorištu rijeke Bistrice. Džamija datira iz 16. vijeka, a u svojim putopisima ju je spomenuo čak i čuveni putopisac Evlija Čelebija. Njena specifična arhitektura sa zbijenim elementima, visokom kupolom i niskom munarom, ukazuje na to da ne pripada graditeljskoj školi čuvenog Mimara Sinana, nego da je vjerovatno riječ o domaćim graditeljima, koji su konstrukciju prilagodili udarima livanjskih orkanskih bura. 

Ispred džamije se ne nalazi ploča Komisije za očivanje nacionalnih spomenika BiH, zbog toga što prilikom njene obnove nisu ispoštovane preporuke Komisije, a uz džamiju i sahat kulu je nedavno sagrađena i gasulhana, čiji stil i materijal gradnje nisu u skladu sa cjelinom. Bez obzira na ove propuste, džamija je divna, a pojas visokih zelenih borova između kojih dopire žubor vode sa izvora rijeke Bistrice, stvara atmosferu zbog koje ćete poželjeti da provedete neko vrijeme na ovom mjestu i uživate u savršenom skladu prirode i umjetnosti.

2. Most na Dumanu

U podnožju Dukatareve džamije smjestio se izvor rijeke Bistrice poznat pod imenom Duman, koji svojim izgledom liči na mnogo popularnije vrelo rijeke Bune kod Blagaja. Nekada je na rijeci postojalo mnoštvo mostova, od kojih se sačuvao jedino most na Dumanu. Iako nema zapisa o njegovom nastanku, pretpostavlja se da je podignut tokom osmanskog perioda, vjerovatno u 17. vijeku. Ovo mjesto je toliko idilično i skrovito, da ga odaje jedino zvuk vode koja se u kaskadama spušta niz litice. 

Iako na prvi pogled djeluje da se radi o jednolučnom mostu, on zapravo ima dva luka, od kojih je drugi malen i udaljen od glavne konstrukcije, te služi da propusti vodu koja teče izolovanim rukavcem Bistrice. Izvoru nije moguće u potpunosti prići jer su pristupni objekti u vlasništvu komunalnog preduzeća, ali je i sam pogled sa mosta na izvor vrijedan posjete ovom lokalitetu.

3. Balaguša džamija

Džamija Bali-age Ljubunčića ili Balaguša nalazi se u Staroj Čaršiji, zbog čega je nazivaju i Čaršijska džamija. Smatra se da je sagrađena u periodu između 1530. i 1550. godine, te je uvrštena na listu Nacionalnih spomenika kulture Bosne i Hercegovine. Kao i druge livanjske džamije, karakterišu je visoka kupola i niska munara, zbog čega podsjeća na potkupolne džamije 14. vijeka u Izniku (Nikeji). Na teško čitljivom natpisu iznad džamije stoje sljedeće riječi „Neka Allah sa čašću i plemenitosti oprosti Dobrotvoru i ostalim vjernicima, i Dobrotvoru neka podijeli obilnu nagradu. Postavismo hronogram sa zlatnim perom“. Na obroncima iznad džamije se vide i ostaci Veis kule, koju je izgradio bosanski paša Sejdi Ahmet-paša 1659. godine, kada je popravio gradske bedeme. Kula pripada Bistričkom gradu, koji je kao istorijska cjelina stavljen pod zaštitu države.

  

4. Crkva Uspenja Presvete Bogorodice

 Hram Uspenja Presvete Bogorodice je srpska pravoslavna crkva sagrađena 1859. godine na zemljištu koje je livanjski beg Gagić ustupio crkveno-pravoslavnoj opštini, a pretpostavlja se da je njen graditelj bio veliki livanjski neimar Mato Bajo. Bogata riznica crkve posjeduje preko osamdeset starih ikona, te se po obimu i istorijskoj vrijednosti smatra trećom najznačajnijom pravoslavnom crkvom u cijeloj Bosni i Hercegovini. Ikone su stvarali srpski, makedonski, grčki, kritski, italokritski i domaći naivni ikonopisci u razdoblju od 15. do 19. vijeka, a najveći broj prikazuje Bogorodicu. U crkvi se nalaze i bakrorezi sa Svete Gore, te četiri velike kompozicije Jeruzalema na ikonostasu koji broji deset ikona apostola. Crkva je tokom posljednjeg rata bila zapaljena, ali su sve vrijednosti sačuvane, a 2004. godine je proglašena nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

5. Franjevački samostan Gorica

Franjevački samostan Gorica u čijem sklopu se nalazi i Crkva Sv. Petra i Pavla nalazi se na ulazu u Livno, te predstavlja prvu i najveću crkvu koja je podignuta za vrijeme Osmanlija u Bosni i Hercegovini. Narodna predaja kaže da su u to vrijeme mnogi išli kod turskih vladara u Istanbul da traže dozvolu za gradnju crkve, ali nisu imali uspjeha, pa je to odlučio učiniti i fra Lovro Karaula. Pošto je bio uporan, Sultan se odlučio s njim poigrati i dao mu je odobrenje u kome je stajalo da smije napraviti crkvu kolika je volovska koža. Međutim, fra Lovro se dosjetio da isječe volovsku kožu na tanku nit i opaše njome veliki prostor. Kada su se Turci skupili s namjerom da mu zabrane gradnju, on im je pokazao defter na kome je stajalo da se smije graditi crkva kolika je volovska koža i da se na nju smije staviti zvono. Gradnja samostana je tekla ujedno sa gradnjom crkve 1854. godine, a dovršen je 1985. godine. Samostan raspolaže i muzejom sa značajnim kulturnim blagom raspoređenim u nekoliko zbirki koje uključuju arheološku, etnografsku i sakralnu, kao i biblioteku i galeriju slika.

6. Crkva Svih Svetih

Do kraja 19. vijeka crkva u Gorici je služila kao župna crkva, ali je zbog njene udaljenosti od centra grada odlučeno da se izgradi nova crkva, čija je izgradnja dovršena 1899. godine. Enterijer crkve krasi Jurkićeva slika Mala Terezija iz 1939. godine, kao i nekoliko dekoracija novijeg datuma. Od katoličkih crkava u okolini Livna treba spomenuti i Župnu crkvu bezgrešnog začeća u Vidošima iz 1856. godine, sagrađenu na temeljima starije drvene kolibe koja je služila za obavljanje vjerskih obreda tokom osmanske vladavine.

7. Lala Pašina džamija

Ova džamija, u narodu poznata i kao Beglučka džamija, važi za jednu od najljepših u Bosni i Hercegovini, a sagradio ju je 1577/8. godine Mustafa-beg Sokolović, poznatiji kao Lala Paša. Krase je šerefa (balkon na munari) sa stalaktitima i sunčani sat, djelo slavnog mujezina, putopisca i astronoma Hadži Jusufa Livnjaka. Katarski serdar, hajduk Stojan Janković dva puta ju je pljačkao i palio, ali je svaki put obnavljana. Uz džamiju se nalazi i harem sa rijetko sačuvanim nišanima, a 2003. je prilikom restauracije sagrađena i omanja abdesthana. Džamija se nalazi izvan zidina Starog grada, u naselju Begluk, a do nje se stiže jednostavno ukoliko se spustite od Dukatareve džamije ka Dumanu.

8. Trg Kralja Tomislava

Centralnu tačku grada čini Trg Kralja Tomislava čija je glavna znamenitost obelisk podignut 1925. godine u čast hiljadugodišnjice krunisanja hrvatskog kralja Tomislava. Osim obeliska, na trgu se nalazi i nekolicina kafića, suvenirnica, a odatle se nastavlja i malo šetalište koje vodi ka gradskom parku.

9. Livanjski divlji konji

Jedna od najvećih atrakcija Livna su poludivlji konji koji žive na visoravni Krug nadomak grada. Nije riječ o izvorno divljim konjima, nego o potomcima konja koji su se nekada koristili u poljoprivredi, ali su napušteni pojavom savremene mehanizacije. Pošto skoro pola vijeka nije postojala organizovana ljudska briga, dnevno prelaze i desetine kilometara kako bi se nahranili i napojili. Uspjeli su preživjeti uprkos okrutnim prirodnim uslovima, lovokradicama i divljim životinjama, te danas predstavljaju jedan od najljepših prizora koje je moguće vidjeti na ovim prostorima i zaštićeni su zakonom. Prema podacima iz 2015. godine, populacija divljih konja je brojala 418 konja i u stalnom je porastu.

10. Arheološka nalazišta

Ljubitelje arheologije će Livno oduševiti brojnim nalazištima koja se nalaze u okolini grada, a koja kriju ostatke ilirskih naseobina, srednjovijekovne stećke i drugo vrijedno kulturno-istorijsko naslijeđe. Neka od popularnih arheoloških područja uključuju lokalitete Rešetarica (ostaci ranohrišćanske bazilike iz 5. i 6. vijeka, nekropola iz 9. i 10. vijeka, srednjovijekovna nekropola „Kraljičin nasip“), Rapovine (ostaci srednjovijekovne crkve iz 9. vijeka, stećak, nadgrobni spomenici sa početka 18. i 19. vijeka), Gradine (ostaci gradine i nekropole irilirskog plemena Dalmati), Lištani (kasnoantička grobnica, ranohrišćanska bazilika, srednjovijekovne nekropole), Crkvina sa pokretnim nalazima u Potočanima (ostaci ranohrišćanske bazilike, ranosrednjovijekovne crkve i srednjovijekovne nekropole). Pokretne vrijednosti sa ovih lokaliteta se čuvaju uglavnom u Franjevačkom muzeju u Goricama ili u Zemaljskom muzeju u Sarajevu.

Pored navedenih znamenitosti, u Livnu se održava i nekoliko manifestacija kulturno-zabavnog karaktera, kao što su „Livanjsko ljeto“ u julu ili Moto susreti u avgustu. Ukoliko ste na putu ka Jadranu ili prosto želite bolje upoznati ljepote Bosne i Hercegovine, preporučujem da obavezno posjetite i Livno, te provedete barem jedan dan u ovom gradu, istražujući njegovu turističku ponudu.