Vodič kroz Jerevan, Armenija - šta vidjeti?

Smještene na granici Evrope i Azije, zemlje Kavkaza su me oduvijek fascinirale svojom jedinstvenom istorijom i kulturom, koje su se razvijale pod uticajem raznih struja sa oba kontinenta. Iako ih se često posmatra kao trojstvo – Armenija (Jermenija), Azerbejdžan i Gruzija su čak i među sobom uspjele da izgrade čvrst i prepoznatljiv identitet, a opet ih, s druge strane, povezuje neka zajednička nit. Želju da posjetim Gruziju sam ostvario 2022. godine, a ovaj me region toliko zaljubio u sebe da sam iste godine kupio i avionsku kartu za Azerbejdžan. Nažalost, to putovanje se nije realizovalo i ostavljeno je da čeka bolje dane. Putujući neko vrijeme pretežno po zapadnoj Evropi, nedavno sam se zaželio promjene, te se u nekom trenutku Armenija nametnula kao najbolje rješenje. Budući da samostalno organizujem svaki detalj svojih putovanja, moram priznati da sam isprva bio pomalo skeptičan, jer jedno je putovati po Evropi u kojoj se snalazim kao u vlastitoj ulici, ali zaći malo dublje ka istoku je zahtijevalo malo više informisanja i pripreme. Ipak, naposlijetku se ispostavilo da je svaka bojazan bila potpuno bespotrebna.

 

Šta treba da znate o Armeniji prije putovanja?

 

Prije nego što odlučite da se zaputite u Armeniju, dobro je znati nekoliko osnovnih informacija o njenoj istoriji i geopolitičkim prilikama. Smještena u Zakavkazju, Armenija se graniči sa četiri države – Turskom, Azerbejžanom, Gruzijom i Iranom. Sticajem nesretnih istorijskih okolnosti, Armenija ima komplikovane i neprijateljske odnose sa prva dva susjeda; čak su im i državne granice zatvorene. Armenija optužuje Tursku za genocid, koji se dogodio u dva navrata - prvi put krajem 19. vijeka, a zatim i u Prvom svjetskom ratu. S druge strane, predmet spora sa Azerbejdžanom je tzv. regija Nagorno Karabah, koja je međunarodno priznata kao dio Azerbejdžana, ali su je naseljavali pretežno etnički Armenci. 

Raspadom Sovjetskog saveza, kome su obje zemlje pripadale, pokrenuto je i pitanje ove regije, što je dovelo do pokušaja njenog odcjepljenja i nekoliko ratova između dvije države, koji su svoj epilog dobili krajem 2023. godine, kada je Azerbejdžan vojnim putem vratio spornu regiju pod svoju kontrolu. To je dovelo do masovnog iseljavanja Armenaca i njihovog prebjega u Armeniju. Dvije države pored ovoga imaju i nekoliko manjih teritorijalnih neslaganja, što dodatno podgrijava ionako uzavrelu atmosferu. Sa druga dva susjeda, Gruzijom i Iranom, Armenija ima uglavnom korektne odnose i ekonomsku saradnju. Moram spomenuti i ogroman uticaj Rusije u Armeniji, te podatak da su se nakon višedecenijske saradnje, odnosi dvije države naglo počeli pogoršavati jer je Rusija, zabavljena ratom u Ukrajini, uskratila pomoć Armeniji oko Nagorno Karabaha. Stoga je Armenija odlučila da se okrene SAD-u i Evropskoj Uniji, što je dovelo do naglog zahlađenja odnosa i brojnih napetosti.

 Korisni savjeti - jezik, valuta, prevoz

Armenija broji oko 2,78 miliona stanovnika, od čega nešto više od milion živi u glavnom gradu Jerevanu (Erevanu). Službeni jezik je armenski, a njihovo pismo je jedinstveno i nama potpuno nerazumljivo. Međutim, na većini mjesta u glavnom gradu ćete naći dvojezične nazive, bilo da je ta druga varijanta na engleskom ili ruskom, što znatno olakšava snalaženje. Službena valuta je armenski dram (AMD), a novac je najbolje da mijenjate u Fast banci ili nekoj od mjenjačnica u okviru SAS supermarketa. Na aerodromu mijenjajte novac samo u slučaju nužde (desetak eura za taksi) zbog nepovoljnog kursa. Od aerodroma do centra Jerevana možete stići taksijem za nekih 6-7 eura. 

Nemojte koristiti divlje taksiste, nego prije polaska instalirajte aplikacije GG ili Yandex. Meni je GG odlično funkcionisao (na Yandexu nisam mogao registrovati nalog jer mi aplikacija nije htjela poslati verifikacioni kod), a nakon što unesete odredište, aplikacija vam u startu izračuna cijenu vožnje. Mene je vožnja od aerodroma do centra koštala između 2100 i 2900 AMD, dok se gradske vožnje kreću između 800 i 1000 AMD. Imajte na umu da čekanje taksija može potrajati u vrijeme gradske špice kada se ljudi vraćaju sa posla. Armenci su kao narod uglavnom prijatni (osim na pasoškoj kontroli, ali to je svuda standard) i pošteni. Engleskim jezikom se služe pretežno radnici u turizmu i ugostiteljstvu, ali uz gestikulaciju i pokoju riječ ruskog, možete se svuda snaći.

 

Šta posjetiti u Jerevanu (Erevanu)?

 

Iako je moj plan bio da obiđem i neke lokacije van glavnog grada, Jerevan ili Erevan je bio moj prvi dodir sa Armenijom. Slagao bih vas kada bih rekao da je ovo jedan od ljepših gradova koje sam posjetio, ali ono što mu manjka u vizuelnom smislu, Jerevan je nadoknadio svojom dušom, udahnutom kroz neke sitne detalje i način života. Svaki park, spomenik, ulica i izlog pričaju svoju priču i vode vas kroz neka zaboravljena vremena od kojih smo se mi u Evropi odavno otrgli. Izlozi butika su pažljivo i s puno ljubavi aranžirani, ulice su pune prodavača cvijeća, a grad svake večeri oživi kao da je vikend. Za osnovno upoznavanje Jerevana vam je potreban dan, ali bi bilo idealno odvojiti barem dva ili tri dana da proniknete u njegovu srž i srodite se s njime. U nastavku slijedi lista lokacija koje ne bi trebalo da propustite u Jerevanu:

1. Jerevanske kaskade

 

Ovaj kolosalni spomenik, kao i većina drugih arhitektonskih zdanja Jerevana, datira iz perioda Sovjetskog Saveza, a sagrađen je tako da kroz pet ogromnih terasa povezanih sa 572 stepenika, spaja centar grada sa Parkom pobjede. Spomenik je neobična kombinacija galerije savremene umjetnosti, fontane, parka i vidikovca, sa kojeg se za lijepog vremena pruža fenomenalan pogled na planinu Ararat, koja se nalazi u današnjoj Turskoj, ali za Armence ima poseban istorijski i kulturni značaj. Ukoliko se ne želite penjati do samog vrha spomenika, postoji i prečica u vidu pokretnih stepenica smještenih u unutrašnjosti kompleksa, gdje su između ostalog izloženi i neobični eksponati savremene umjetnosti. Iako je izgradnja krenula 1971. godine, kaskade još uvijek nisu u cjelosti dovršene, jer je gradnja bila nekoliko puta prekidana događajima poput Olimpijskih igara u Moskvi 1980. koje su zahtijevale preusmjeravanje novca u te svrhe, zatim zemljotresa 1988. godine i naposlijetku raspada Sovjetskog Saveza 1991.

 

2. Park pobjede i spomenik Majka Armenije

 

Na Kaskade se nadovezuje Park pobjede, otvoren 1950. godine na mjestu već postojećeg parka, kao simbol sovjetske pobjede nad nacističkom Njemačkom. Centralna figura parka bio je ogroman spomenik posvećen Staljinu, koji je uklonjen 1962. godine, a zatim je 1967. na njegovo mjesto postavljen novi spomenik Majka Armenije, koji predstavlja personifikaciju države u ženskoj figuri sa mačem u ruci. Postolje spomenika je ujedno i građevina u čijoj unutrašnjosti se danas nalazi muzej posvećen ratu u Nagorno Karabahu. U nesporednoj blizini spomenika se nalazi i zabavni park za djecu, a sa platoa ispred spomenika se pruža još jedan fenomenalan pogled na grad i planinu Ararat.

 

3. Trg slobode

 

Trg slobode povezuje Kaskade sa Sjevernom avenijom, glavnom pješačkom ulicom u Jerevanu i jedan je od dva najznačajnija gradska trga. Formiran je oko monumentalne zgrade Opere, koja predstavlja njegov centralni objekat, a u neposrednoj blizini se nalazi i malo vještačko jezero. Trg je u modernoj istoriji poznat kao mjesto održavanja demonstracija, naročito onih koje su se odnosile na Nagorno Karabah 1988. godine, a zatim i protesta povodom predsjedničkih izbora 2008., te antivladinih protesta 2011. i 2013. godine. U obližnjim ulicama ćete naći dosta kafića, trgovina i restorana, između kojih se ističe i tradicionalni restoran Lavash, gdje između ostalog, možete probati i kolač od lisnatog tijesta po imenu Gata, koji je svojevremeno ušao u Ginisovu knjigu rekorda.

 

4. Trg republike

 

Drugi značajan trg u Jerevanu je Trg republike, uokviren monumentalnim građevinama pretežno iz sovjetskog perioda, po čijem izgledu će vam biti jasno zašto Jerevan često nazivaju i ružičastim gradom. Na ovom trgu se nalazi zgrada državne vlade, ali i Istorijski muzej Armenije, ispred čijeg ulaza su smještene muzičke fontane. Na kratkoj pješačkoj udaljenosti odavde ćete naći nekoliko jako lijepo sređenih parkova, te pregršt usputnih spomenika, koji čine male, ali intrigantne detalje Jerevana. Posebno je interesantna Vernissage tržnica rukotvorina, na kojoj možete pronaći suvenire, antikvitete i lokalnu hranu.

 

5. Plava džamija

 

Ako ste se zatekli na Trgu republike, kraća šetnja će vas odvesti do jedne od najneobičnijih znamenitosti Jerevana, a to je Plava džamija. Kako sam već naglasio negdje pri početku ovog teksta, uprkos lošim odnosima sa Turskom i Azerbejdžanom, Armenija njeguje prijateljske odnose sa Iranom, što je pogodovalo očuvanju jedne od nekadašnjih 8 džamija u gradu. Plava džamija je iranska džamija iz 18. vijeka, što je čini jednom od najstarijih građevina u centralnom dijelu Jerevana. Poznato je da su sovjetske vlasti tokom svoje vladavine porušile značajan broj istorijskih građevina u gradu, a džamija je u tom periodu sekularizovana, te je preko pet decenija služila kao sjedište istorijskog muzeja. Nakon raspada Sovjetskog Saveza i proglašenja nezavisnosti, džamija je uz podršku Irana renovirana i vraćena joj je prvobitna namjena. U okviru kompleksa džamije nalazi se i mali bazar u kojem možete kupiti suvenire sa motivima iz iranske kulture. Mada većina zapadnih i armenskih izvora opisuje džamiju kao iransku, odnosno perzijsku, u Azerbejdžanu smatraju ovu džamiju svojim kulturnim nasljeđem.

 

6. Saborna crkva Svetog Grigorija Prosvjetitelja

 

Ovo je trenutno najveća crkva Armenske apostolske crkve u svijetu, a posvećena je Svetom Grigoriju (Grguru) Prosvjetitelju, koji je zaslužan za to što je Armenija bila prva zemlja u svijetu koja je prihvatila hrišćanstvo davne 301. godine. Katedrala je novijeg datuma, a izgradnja je dovršena 2001. godine, te su u nju prenijete mošti Svetog Grigorija.

 

7. Sveti Sabor (Katoghike crkva)

 

Sveti Sabor je mala crkva iz 13. vijeka, otkrivena kada su sovjetske vlasti 1936. godine odlučile srušiti veliku baziliku posvećenu Presvetoj bogorodici, podignutu nakon razornog zemljotresa u 17. vijeku. Odluka da sruše crkvu je donesena zbog potrebe gradnje stambenih zgrada i jezičkog instituta na aveniji Sajat-Nova. Trinaestovjekovna crkvica je pronađena u okviru strukture bazilike, te je nakon protesta arheologa odlučeno da bude sačuvana. Godine 2011. donesena je odluka da se pored Svetog Sabora podigne Crkva Svete Ane, čija je gradnja trajala do 2014.

 

8. Matenadaran

 

Matenadaran ili Institut za drevne rukopise Mesrop Maštoc je ustanova čiji je cilj čuvanje i proučavanje drevnih rukopisa, te posjeduje jednu od najvećih svjetskih kolekcija drevnih rukopisa i knjiga iz različitih oblasti poput istorije, istorije umjetnosti, filozofije, medicine i književnosti. Pored svoje impresivne vanjštine, institut se može pohvaliti i velikim brojem spisa, ne samo na armenskom, nego i na perzijskom, grčkom, aramejskom i drugim jezicima. Tokom Prvog svjetskog rata, rukopisi su preneseni u Moskvu na čuvanje, a vraćeni su tek 1939. godine. Neki od najvažnijih rukopisa koji se ovde čuvaju su Ečmijadzinsko evanđelje iz 989. godine i Mugijsko evanđelje iz 1060.

 

9. Spomen park posvećen genocidu nad Armencima

Genocid nad Armencima je naziv koji se koristi za dva događaja na teritoriji Osmanskog carstva, od kojih se prvi dogodio krajem 19. vijeka, a drugi tokom Prvog svjetskog rata. Turci su izvršili etničko čišćenje armenskog stanovništva koje je živjelo na njihovoj teritoriji, kako bi onemogućili Rusiju da se dokopa obala Mediterana. Smatra se da je tokom sukoba poginulo oko milion i po ljudi, što je rezultiralo trajno narušenim odnosima dviju nacija. Armenci smatraju da je događaj bio planiran i insistiraju na terminu genocid, što Turska opovrgava. Na pedesetu godišnjicu stradanja javila se ideja o izgradnji memorijala. Obelisk visine 44 metra simbolizira preporod Armenaca, a 12 blokova postavljenih u krug predstavlja 12 izgubljenih pokrajina na području današnje Turske. Unutar kruga gori vječna vatra.

U narednom tekstu ću podijeliti s vama neke sjajne lokacije koje možete obići u okolini Jerevana i one su zapravo bile highlight ovog putovanja.

Preuzimanje teksta i fotografija bez pismene saglasnosti autora nije dozvoljeno.