Vodič kroz Kišinjev, Moldavija - šta vidjeti?

Mada se nikada nije nalazila u vrhu mojih putničkih prioriteta, Moldavija je jedna od onih zemalja za koje sam znao da ću ih nekada u životu posjetiti, prosto jer imam želju da jednoga dana obiđem svaku evropsku državu. Čekao sam adekvatnu priliku, a jedini preduslovi su mi bili da nađem jeftinu avionsku kartu i da bude toplije godišnje doba, jer se iz razloga koje ću spomenuti u nastavku, nisam htio zateći tamo usred zime. S obzirom da se moja lista neposjećenih evropskih zemalja svela na jednocifren broj, znao sam da će se posjeta dogoditi ubrzo; bilo je samo pitanje vremena kada će se druge dvije okolnosti poklopiti. I najzad su se poklopile ovog septembra.

 

Kako jednostavno i jeftino do Moldavije?

 

Moldavija nosi neslavne titule najsiromašnije i najmanje turistički posjećene države Evrope, te je donedavno i putovanje u ovu zemlju zahtijevalo više komplikacija i finansijskih izdataka. Posljednjih par godina, niskobudžetna aviokompanija Wizz Air je pokrenula niz operacija do moldavske prijestonice Kišinjeva iz brojnih evropskih gradova, od kojih su nama najbliži: Budimpešta, Beč i Sofija. Kompletan spisak možete provjeriti na njihovoj web stranici i na taj način pronaći svoju najpovoljniju konekciju. Iako su cijene letova obično najpovoljnije tokom zimskih mjeseci, ja bih vam preporučio da birate kasno proljeće ili ranu jesen za posjetu, jer ćete na taj način izvući maksimum iz svoje posjete Moldaviji. Zimska posjeta bi vas mogla debelo razočarati. 

Na ulasku u zemlju me nisu ništa pitali, ali mogu vam tražiti informacije o tome zašto ste došli, da li planirate putovati u Ukrajinu preko Moldavije, tražiti da vide šta od dokumenata imate kod sebe i eventualno povratnu avionsku kartu. Ovo naročito važi ukoliko ste državljanin Srbije. Po Kišinjevu se možete jednostavno kretati taksijem (instalirajte prije puta Yandex aplikaciju). Zvanična valuta zemlje je LEI (zove se isto kao rumunska valuta, ali nije ista), a mjenjačnice ćete naći svuda oko glavne katedrale u centru. Na aerodromu promijenite nekih 10-ak eura za taksi.

 

Zašto Moldavija uopšte postoji – istorija koju morate znati prije posjete

 

Ako ste čuli barem neke osnovne informacije o Moldaviji do sada, vjerovatno ste se u nekom trenutku zapitali zašto ta neobična, siromašna i izolovana zemlja bez izlaza na more uopšte postoji, te ko su zapravo Moldavci. Moram priznati da je moje znanje o Moldaviji donedavno bilo veoma skromno, ali su me ova posjeta i želja da bolje razumijem sadašnju poziciju zemlje natjerali da se udubim u njenu istoriju, a ono što sam otkrio dalo mi je odgovor na pitanje zašto Moldavija postoji u ovom obliku i šta sprječava njen progres. Trudiću se da vam u najkraćim crtama objasnim ono što treba da znate i što će vjerovatno promijeniti vaš pogled na ovu državu.

 

Preskočićemo rane istorijske epohe i započeti sa 14. vijekom, kada se na ovim prostorima formira Kneževina Moldavija. Od 16. do 19. vijeka je funkcionisala kao vazalna država u sastavu Osmanskog carstva. Godine 1812. dolaze Rusi i tu kreće haos, čije posljedice se osjete i danas. Naime, Rusi osvajaju istočni dio Kneževine Moldavije, te je nazivaju Besarabija, dok zapadni dio ostaje u sastavu Osmanskog carstva i kasnije se ujedinjuje sa Vlaškom, formirajući jezgru današnje Rumunije. Godine 1918. Besarabija nakratko postaje dio Rumunije, ali je Rusi ponovo osvajaju u Drugom svjetskom ratu. Da bi učvrstili svoju poziciju na ovoj teritoriji, Rusi 1940. godine osnivaju Moldavsku Sovjetsku Socijalističku Republiku (SSR), koja je bila sastavljena od većeg dijela Besarabije (manji dio je integrisan u teritoriju Ukrajine) i dijela tzv. Moldavske Autonomne Sovjetske Socijalističke Republike (MASSR), teritorije koja se do tada nalazila u sastavu SSR Ukrajine. Ta teritorija zapravo odgovara teritoriji današnjeg Pridnjestrovlja (Transnistrije), koju naseljavaju pretežno Rusi i Ukrajinci, a njeno uključivanje u sastav Moldavije je bilo političkog karaktera. Rusi su željeli prije svega da razvodne etničku strukturu države, zatim da agrarnu Moldaviju učine ekonomski zavisnijom od industrijski razvijenijeg Prinjestrovlja, ali i da stvore privid ujedinjenja moldavske države.

 

Tokom sovjetskog perioda, Rusi su činili sve da udalje Moldaviju od Rumunije, istovremeno se koristeći mjerama represije, ali i pokušavajući da kreiraju zaseban moldavski nacionalni identitet i jezik. Insistiralo se da se rumunski jezik domaćeg stanovništva piše ćirilicom, kako bi se stvorio privid postojanja moldavskog jezika. Iako taj eksperiment naposlijetku nije uspio, danas se ipak većina stanovnika Moldavije etnički izjašnjava Moldavcima, uprkos činjenici da potiču od istog korijena kao i Rumuni. Loša pozicija Moldavije u Sovjetskom Savezu poticala je i od činjenice da je ona bila dominantno agrarna republika, a da je Moskva diktirala cijene otkupa poljoprivrednih proizvoda. To je značilo da je Moldavija prodavala svoje proizvode po jako niskim cijenama, a da je uvoz industrijske robe, proizvedene u drugim republikama, koštao znatno više. Istovremeno, hiljade seljaka (pretežno bogatijih) je proglašeno državnim neprijateljima, oduzeta im je imovina, te su poslani u Sibir i Kazahstan. To je dovelo do razaranja socijalne strukture države, straha među stanovništvom i naposlijetku velikog siromaštva i gladi, usljed kojih je Moldavija izgubila značajan dio populacije.

 

Nakon nezaustavljivog raspada Sovjetskog Saveza, koji je započeo osamostaljivanjem baltičkih zemalja na čelu sa Litvanijom, Moldavija je stekla nezavisnost u avgustu 1991. godine. Već 1992. godine izbija višemjesečni oružani sukob između Moldavije i Pridnjestrovlja, koje želi nezavisnost. Sukob je zamrznut u julu 1992. godine i kao takav ostaje do danas. Pridnjestrovlje funkcioniše kao de facto nezavisna država, iako nepriznato od bilo koje druge zemlje svijeta, te predstavlja kamen spoticaja Moldaviji u njenoj namjeri za evropskim integracijam. Još jedna, iako manje sporna regija Moldavije je Gagauzija, autonomna pokrajina na jugu zemlje, koja je za razliku od Pridnjestrovlja uspješno integrisana u Moldaviju, ali sa pravom na vanjsko samoodređenje u slučaju da se Moldavija odluči ujediniti sa Rumunijom. Međutim, i pored toga, između centralne vlade u Kišinjevu i Gagauzije su prisutne tenzije, budući da je ova pokrajina proruski orijentisana. Današnja Moldavija je zaglavila u procjepu između zapada i istoka, te iako postoje želja i napori za pridruživanjem Evropskoj uniji (Moldavija je postala kandidat za članstvo 2022.), put do potpune integracije je dug i izazovan.

 

Šta vidjeti u Kišinjevu?

 

1. Katedrala Hristova rođenja

 

Centralnu znamenitost Kišinjeva predstavlja Katedrala Hristova rođenja, izgrađena u kasnom neoklasičnom stilu tokom prve polovine 19. vijeka. Katedrala je pretrpjela oštećenja u potresu 1940. godine, a zatim i tokom Drugog svjetskog rata, pri čemu su toranj, kupola i unutrašnjost obnovljeni 1956. godine, ali s odstupanjima od izvornih oblika. S obzirom da su za vrijeme Sovjetskog Saveza religijske slobode bile ograničene, crkva se koristila kao izložbena dvorana. Ponovno otvaranje u novom obliku održano je 1996. godine, a novi zvonik je podignut 1998. prema slikama prethodnog, kojeg su Sovjeti srušili 1960-ih. Crkva je okružena jako lijepo uređenim parkom, uz čije rubove ćete zateći brojne prodavce cvijeća, slika i sl.

 

2. Bulevar Ștefan cel Mare

 

Ovo je glavni gradski bulevar koji se proteže u dužini od skoro 4 km, a dobio je ime po moldavskom knezu Stefanu III. Bulevar se prostire od Trga Ujedinjenih nacija (Piața Națiunilor Unite) pa sve do Trga Dimitrie Cantemir, čineći saobraćajnu kičmu Kišinjeva. Duž bulevara su podignute brojne značajne građevine, uključujući Katedralu Hristova rođenja, Trijumfalnu kapiju, Parlament Moldavije, Predsjedničku palatu, Nacionalno pozorište Mihai Eminescu, Gradsku vijećnicu, Kuću Herza, Crkvu Preobraženja Spasitelja i druge.

 

3. Centralni park

 

Centralni park ili Park Stefana III se takođe nalazi uz sami bulevar, te predstavlja jednu od brojnih kišinjevskih zelenih oaza. Od svih gradskih parkova meni se ovaj ponajviše dopao, jer osim raskošnog zelenila služi i kao mjesto okupljanja lokalnog stanovništva, te za brojne događaje na otvorenom. Jedna od najvećih preporuka koje vam mogu dati za Kišinjev, jeste da putujete dok je vegetacija zelena, jer su upravo parkovi ono što daje draž gradu. Zimi dolaze do izražaja sve negativne strane grada, koji se pretvara u nepregledno betonsko sivilo. Na kraju krajeva, ni Pariz nije lijep u februaru, a pogotovo ne Kišinjev.

 

4. Manastir Sveti Velikomučenik Teodor Tiron

 

Ovo je jedini ženski manastir na području Kišinjeva, a sagradili su ga polovinom 19. vijeka dvojica braće trgovaca, Cincari porijeklom iz Makedonije koji su emigrirali u Besarabiju. Osnivači ovog svetog mjesta, braća Teodor i Anastasije, pokopani su blizu južnog zida, o čemu svjedoči natpis na mermernoj ploči unutar katedrale samostana. Tragičan događaj, vezan uz Prvi jevrejski pogrom u Kišinjevu, takođe se povezuje sa ovim svetim mjestom. Pogrom je započeo na Uskrs, 6. aprila 1903., ispred katedrale Ciuflea, gdje su se nalazile jevrejske trgovine i robne kuće. Pogrom je trajao tri dana, podudarivši se sa pravoslavnim Uskrsom. Pogrom u Kišinjevu privukao je pažnju jevrejskog svijeta, ali i Rusije zbog novog elementa: ubijanja ljudi. U ranijim pogromima 1881. do 1882. na jugu Rusije, definirajući element bila je pljačka. Međutim, ovaj put dogodila su se ubistva koja se nisu događala u pogromima oko 250 godina. Tokom ere Sovjetskog Saveza, kada je Katedrala Hristova rođenja bila zatvorena, poglavar crkve se preselio u ovu crkvu. Tek 2002. godine kompleks crkve je pretvoren u manastir.

 

5. Kišinjevski cirkus

 

Tokom Drugog svjetskog rata i snažnog zemljotresa koji je zadesio Kišinjev 1940. godine, grad je doživio značajna oštećenja. Imajući to u vidu, kao i talas urbanizacije koji je sprovodio Sovjetski Savez dok je Moldavija bila u njegovom sastavu, ne treba da čudi zašto danas u gradu možemo vidjeti veliki broj građevina iz tog perioda. Uglavnom je riječ o glomaznim, betonskim stambenim kompleksima, među kojima je vjerovatno najpoznatija tzv. Kapija Kišinjeva. Međutim, meni lično najinteresantnija građevina iz te ere je svakako zgrada cirkusa. Cirkus u Kišinjevu izgrađen je 1981. godine i dugo vremena je zauzimao četvrto mjesto u svijetu, a prvo u SSSR-u po udobnosti i kapacitetu, sa 1900 mjesta za gledatelje i 100 mjesta za članove umjetničkih ansambala. Kupola cirkusa, izrađena od armiranog betona, mramora i granita, je uklonjiva. Na pročelju Cirkusa nalazi se skulpturalno-dekorativni reljef koji prikazuje dva klauna-akrobata koji pozdravljaju posjetitelje. Cirkus danas nije u funkciji, a zgrada je već neko vrijeme u lošem stanju, mada su posljednjih godina preduzete određene mjere na njenoj restauraciji.

 

6. Park Valea Morilor

 

Park Valea Morilor ili u prevodu Park u dolini mlinova, predstavlja jedan od najljepših i najprostranijih gradskih parkova Kišinjeva. Centralnu tačku parka čini jezero, koje se ljeti koristi za vodene sportove, a zimi se pretvara u klizalište. Posebna atrakcija parka su Kaskadne stepenice sa fontanama, koje povezuju jezero i ulaz u park. U ovom parku, na ogradi pored jezera, nalazi se i Mali princ, najmanja statua u Moldaviji, veličine svega 11 cm. Izliven je u bronzi i postavljen na „planetu B-612“ 2018. godine, tačnije na kugli broj 23 uz ogradu. Koncept je nastao od Igora Udușlivîija, stanovnika glavnog grada, koji je i realizovao projekt. Na kraju parka ćete pronaći čak i spomenik podignut u čast Lenjinu. Od ostalih parkova u Kišinjevu, preporučujem da posjetite Spomen-park Vječnost (Eternity Memorial Complex), podignut u znak obilježavanja 30. godina od sovjetske pobjede u Drugom svjetskom ratu. Za ljubitelje prirode tu su i park „Dolina ruža“ (Parcul Valea Trandafirilor), te park „La izvor“.

 

7. Muzeji Kišinjeva

 

Ukoliko želite bolje upoznati Kišinjev i Moldaviju, ili se prosto skloniti nekamo od lošeg vremena, grad nudi iznenađujuće širok spektar muzeja, od kojih su mnogi smješteni u interesantnim istorijskim građevinama. Prvi u nizu muzeja je smješten u vodotornju pored parka Valea Morilor, a u pitanju je Gradski muzej Kišinjeva sa četiri stalne postavke. Drugi muzej je znatno veći, a u pitanju je Nacionalni muzej moldavske istorije, sa oko 350 hiljada eksponata. Ispred muzeja se nalazi kip rimske vučice sa Romulom i Remom, izvorno poklon Rima nakon ujedinjenja Besarabije i Bukovine sa Rumunijom. Kip je 1940. godine uništen od strane Sovjeta, a nova replika je postavljena 1990. godine. Naredni muzej je Nacionalni etnografski i prirodoslovni muzej, sa oko 135 hiljada eksponata, a smješten je u neobičnoj pseudomaurskoj građevini, koja podsjeća na sarajevsku Vijećnicu. Spomenuću još i Nacionalni muzej umjetnosti, Muzej električnog transporta, Kuću-muzej Aleksandra Puškina, te Muzej sela, koji se nalazi na otvorenoj površini na ulazu u grad.

 

8. Crkve Kišinjeva

 

Iako to možda na prvi pogled nije uočljivo, u širem centru Kišinjeva postoji veliki broj različitih vjerskih objekata, koji bi vam mogli biti zanimljivi, bilo da ste religiozni ili samo zaljubljenik u arhitekturu. Pored Katedrale Hristova rođenja i Manastira Svetog Velikomučenika Teodora Tirona, o kojima sam posebno pisao u tekstu, želim pomenuti još nekolicinu crkava kao što su: Crkva Majke Božije (Church of the Mother of God) iz 1782. godine – najstarija sačuvana građevina u Kišinjevu sa najstarijom gradskom nekropolom iz 15-16. vijeka, Kapela uskrsnuća Spasitelja (The Chapel of the Resurrection of the Savior) – armenska apostolska crkva, Crkva Svetih Konstantina i Elene, Crkva Preobraženja Spasitelja (The Transfiguration of the Saviour) – vjerovatno i najljepša crkva u gradu, Crkva Svetog Velikomučenika Pantelejmona (Church of St. Great Martyr Panteleimon), Crkva Svete Teodore od Sihle (Saint Theodora of Sihla Church), Crkva Svetog jerarha Nikole (Saint Hierarch Nicholas Church), Crkva Svetog Trojstva (Holy Trinity Church) i druge. Naposlijetku moram da pomenem i jednu od novijih, ali najinteresantnijih crkava u Kišinjevu. Crkva Svetog Jovana Novog Sočavskog (Saint John of Suceava Orthodox Church) je drvena crkva sagrađena po uzoru na stare rumunske crkve i mada se nalazi malo dalje od centra, toplo preporučujem da je obiđete. Nazivi na engleskom jeziku će vam olakšati pronalazak na Google mapama.

 

9. Okolina Kišinjeva

 

Pored svega što sam naveo, ležerna šetnja Kišinjevom će vam otkriti neočekivano veliki broj različitih građevina (poput zgrade željezničke stanice) i spomenika vrijednih pažnje. Ako imate vremena, svratite i do centralne pijace, koja je doživljaj sama po sebi. Ukoliko ste obišli sve što vas je zanimalo u Kišinjevu, okolina grada nudi i dodatne sadržaje. Zapravo, možda i najpoznatije atrakcije Kišinjeva se nalaze u obližnjim selima, a u pitanju su vinski podrumi. Najpoznatiji je svakako Mileștii Mici, koji nosi titulu najvećeg vinskog podruma u svijetu (200 km, od kojih je u upotrebi oko 55 km), sa najvećom kolekcijom vinskih flaša (oko 2 miliona). Drugi najveći vinski podrum u Moldaviji je Cricova (oko 120 km labirinata), u istoimenom mjestu udaljenom 15 km sjeverno od Kišinjeva. Podrume je moguće obići u sklopu raznih vođenih tura. Spomenuo bih, naposlijetku, još i manastire Orhei, Curchi i Hincu. Za one koji traže avanturu, tu su svakako i posjeta samoproglašenoj Pridnjestrovskoj Moldavskoj Republici, ali ta priča svakako zaslužuje poseban tekst. 

Iako u Moldaviji i Kišinjevu nisam naišao na očiglednu ljepotu kao na poznatim evropskim destinacijama, moram priznati da mi je posjeta ovoj zemlji neobično prijala i da mi je čak pomalo žao što nisam odvojio veći broj dana za njeno upoznavanje.